Στα Ίχνη του Ομήρου: Ξενάγηση στο Νησί της Χίου

Από τα νησιά που σε μαγεύουν από την πρώτη στιγμή, η Χίος είναι πραγματικά ένα μικρό διαμάντι στα νερά του Αιγαίου που συνδυάζει εξαιρετικά τη νησιώτικη παράδοση με το αρχαίο παρελθόν, τη βυζαντινή και μεσαιωνική τέχνη με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Η Χίος δεν περηφανεύεται μόνο για το ότι είναι το νησί της μαστίχας, αλλά και για το ότι είναι η γενέτειρα του Ομήρου. Επισκεφθείτε τα μοναδικά μεσαιωνικά χωριά της, μαγευτείτε από τα βυζαντινά αριστουργήματα της Νέας Μονής Χίου, κολυμπείστε στις καταγάλανες παραλίες της αλλά μην ξεχάσετε να περιηγηθείτε και στα μέρη που έζησε ο ποιητής της Ιλιάδας και της Οδύσσειας.

Τι μας λέει ο Όμηρος;

Κι όμως, ο ποιητής δεν αναφέρει πουθενά τον τόπο καταγωγής του. Στην πραγματικότητα, γνωρίζουμε ελάχιστα για τον βίο του, λες και ήθελε να μείνει στην αιωνιότητα μόνο για το ποιητικό του έργο, για την έκβαση του Τρωικού πολέμου και για το ταξίδι του Οδυσσέα μέχρι να φτάσει στην Ιθάκη του. Για εκείνους, όμως, που δίνουν σημασία στις λεπτομέρειες, μέσα στα επικά έπη βρίσκονται οι αποδείξεις για τον τόπο καταγωγής του. Η περιγραφή της μορφολογίας του νησιού και η λεπτομερέστατη αναφορά της γεωγραφικής του θέσης αποδεικνύουν πως μόνο κάποιος που γεννήθηκε κι έζησε στο νησί θα μπορούσε να γνωρίζει τόσες λεπτομέρειες.

Τι αποκαλύπτουν οι αρχαίες πηγές;

Το μυστήριο της καταγωγής του απασχόλησε αρκετούς ήδη από την αρχαιότητα. Εφτά είναι οι πόλεις που ερίζουν για την καταγωγή του: Χίος, Σμύρνη, Αθήνα, Πύλος, Κολοφών, ‘Aργος και Ιθάκη. Η Χίος, όμως, παίρνει το προβάδισμα σε αυτή την άτυπη διεκδίκηση, αφού ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ, σε στίχους του ποιητή Σημωνίδη του Αμοργίνου αναφέρεται ο ΄Ομηρος ως καταγόμενος από την Χίο. Και ο ποιητής Αλκαίος τονίζει σε ένα επίγραμμά του ότι η Χίος θα είναι εκείνη που θα έχει το προνόμιο να υμνεί τα έργα του ποιητή ανά τους αιώνες. Ο Στράβωνας, ο Θουκυδίδης, ο ποιητής Θεόκριτος είναι ανάμεσα σε εκείνους που συμφωνούν ότι ο Όμηρος κατάγεται από την Χίο.

Προς τιμήν του Ομήρου

Κι η Χίος, όμως, δεν παρέλειπε να τιμά τον ποιητή και μάλιστα τον αναγόρευσε τοπικό ήρωα. Εικάζεται ότι στη Δασκαλόπετρα, όπου λέγεται ότι ο ποιητής καθόταν και δίδασκε τους μαθητές του απαγγέλοντας τα έργα του, υπήρχε βωμός προς τιμήν του. Διάφορα νομίσματα που από τη μία μεριά απεικονίζουν τον επικό ποιητή, κι από την άλλη την Σφίγγα, το σύμβολο του νησιού είχαν εκδοθεί, είχαν κοπεί για επετειακούς σκοπούς και συνδέονται με γιορτή αφιερωμένη στον ΄Ομηρο. Κατά τους ιστορικούς χρόνους λειτουργούσε το Ομήρειο Γυμνάσιο αφιερωμένο, όπως προδίδει το όνομά του, στον ποιητή. Στους χώρους του διεξάγονταν οι ανα πενταετία αγώνες για να τιμήσουν τον ποιητή, γνωστοί σε όλες τις ελληνικές πόλεις που απέστελναν δώρα και αναθήματα, γεγονός που αποτελεί μια έμμεση παραδοχή ότι η Χίος ήταν η πατρίδα του. Είναι βέβαιο ότι αγάλματά του υπήρχαν στο νησί. Μια πήλινη κεφαλή σώζεται κι εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού. Μια άλλη τρανή απόδειξη είναι οι Ομηρίδες, οι απόγονοι του ποιητή που διέμεναν στην αρχαία πόλη της Χίου και που μόνο εκείνοι ως ραψωδοί είχαν το προνόμιο να απαγγέλουν τα ομηρικά έπη.

Σύμφωνα με την παράδοση

Οι λαϊκές παραδόσεις αφθονούν και καταγράφουν διάφορα ανέκδοτα περιστατικά της ζωής του ποιητή. Μια από αυτές θέλει τον ΄Ομηρο να σταματά στο όρος Αίπος καθώς πήγαινε στη Βολισσό που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του νησιού. Μάλιστα, λέγεται ότι η έκπληξη του ποιητή σε συνδυασμό με την απόγνωσή του για το πώς θα διασχίσει το βουνό έδωσαν στο όρος την ονομασία του. 25 χιλιόμετρα από την πόλη της Χίου βρίσκεται το γραφικό χωριό Πιτυός, με όνομα απαράλλαχτο από την αρχαιότητα, όπου ο μύθος το αναφέρει ως το μέρος όπου γεννήθηκε ο ποιητής. Πού, όμως, πέρασε το μεγαλύτερο μέρος του βίου του; Η παράδοση φέρνει τον ποιητή στη Βολισσό όπου κι έζησε μέχρι τον θάνατό του διδάσκοντας τα παιδιά του άρχοντα της περιοχής. Λέγεται ότι στο κάστρο της Βολισσού τάφηκε ο ποιητής, γεγονός που μετέτρεψε το χωριό σε πόλο έλξης περιηγητών που, μαγεμένοι από τους στίχους της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, ήθελαν να πατήσουν στα βήματά του.

Αναζητώντας τον Όμηρο

Περιηγητές, χαρτογράφοι, λόγιοι και μη επισκέπτονταν το νησί με σκοπό να ‘προσκυνήσουν’ στα μέρη που έζησε και έδρασε ο ποιητής, καταγράφοντας τις εμπειρίες τους κι αποτυπώνοντας σε χάρτες τους ομηρικούς αυτούς τόπους. Το 1420 είναι ένα έτος σταθμός για το νησί. Ο Φλωρεντίνος μοναχός και γεωγράφος εκδίδει το έργο του «Το βιβλίο των νησιών» στο οποίο και παρουσιάζονται για πρώτη φορά όλα τα στοιχεία για τη ζωή του Ομήρου καθώς και για το πού βρίσκεται ο τάφος του. Πολύ συχνά ποιητές και φιλέλληνες που εξερευνούσαν το νησί κρατούσαν στο χέρι τους αντίγραφο της Ιλιάδας ή της Οδύσσειας αποτίοντας φόρο τιμής σε εκείνον που εξιστόρησε με τον πιο γλαφυρό τρόπο τα πάθη των θεών, τη μοίρα του Αχιλλέα και τις περιπέτειες του Οδυσσέα.

Σύγχρονες προσεγγίσεις

Ο Όμηρος είναι παρών ακόμα και σήμερα στο νησί. Στη χώρα, μην παραλείψετε να περάσετε από τον πεζόδρομο Ξυλά για να θαυμάσετε τρία γλυπτά, δημιουργίες Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών εμπνευσμένα από τους ομηρικούς στίχους. Και φυσικά η περιήγησή σας στην πόλη δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει μια επίσκεψη στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Αδαμάντιος Κοραής στη συλλογή της οποίας περιλαμβάνονται εκδόσεις και χειρόγραφα που πιστοποιούν τον γενέθλιο δεσμό του ποιητή με το νησί.