Τα πολλά πρόσωπα του Λουθήρου

Η δημιουργία μίας διαδρομής για την Clio Muse είναι πάντοτε μία συναρπαστική εμπειρία ανακάλυψης. Η πρώτη αναφορά στο ενδεχόμενο να ασχοληθούμε με την ιστορία του Μαρτίνου Λουθήρου και την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση με βρήκε να απολαμβάνω το μπάνιο μου αμέριμνος, ξαπλωμένος στα βράχια της Αττικής το καλοκαίρι του 2016. Με τη γνώση εκ των υστέρων, είναι σαφές ότι υπήρχε πολύ θράσος στην εκτίμηση ότι θα ήταν απλό να δημιουργήσουμε μία διαδρομή που θα αποτυπώνει έντιμα, συνοπτικά, αλλά και με δόσεις χιούμορ, γεγονότα που συντάραξαν την Ευρώπη για δεκαετίες.

Στόχος ήταν να παρουσιάσουμε μία κατά το δυνατόν πλήρη εικόνα των γεγονότων από την πλευρά των ανθρώπων που τα βίωσαν: διάσημοι μεταρρυθμιστές και άσημοι αγρότες, εύποροι αστοί και εξαντλημένοι τυπογράφοι, φανατικοί ιεροκήρυκες και φιλόδοξες γυναίκες που κίνησαν τα νήματα και ανέτρεψαν ιδέες και αξίες που έμοιαζαν ακλόνητες για μιάμιση χιλιετία. Στην πράξη, βέβαια, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν απολύτως ομαλά. Το διαθέσιμο υλικό είναι τεράστιο, ένας όγκος έρευνας που κάνει τον επίδοξο μελετητή να νιώθει σαν θαλάσσιος θηρευτής μπροστά σε ένα τεράστιο κοπάδι από σαρδέλες. Κατά κάποιο τρόπο χάνεσαι, δεν ξέρεις πού να πας και ποια σαρδέλα να πιάσεις πρώτη.

Το προσωπικό μου συμπέρασμα, μετά από όλη αυτή τη δουλειά, είναι πως η Μεταρρύθμιση συνέβη, κατά κάποιον τρόπο, ερήμην των πρωταγωνιστών της. Ο Λούθηρος δεν ήθελε να ανατρέψει την παπική κυριαρχία αλλά να σώσει τις ψυχές των πιστών από την αιώνια καταδίκη όπου τους οδηγούσαν οι άπληστοι και ημιμαθείς έμποροι των συχωροχαρτιών. Οι ευκατάστατοι ιεράρχες της αναγεννησιακής Ρώμης, όμως, δύσκολα θα δέχονταν να ακούσουν τη γνώμη ενός άσημου Γερμανού. Το πείσμα για την υπεροχή των δογμάτων τους συγκρούστηκε με την πεποίθηση του Λουθήρου για την αλήθεια που έφερνε στον κόσμο. Προσθέστε τον εθνικισμό των Γερμανών πριγκήπων, την αγωνία των ανθρώπων για τη σωτηρία της ψυχής τους σ’ ένα κόσμο γεμάτο από θάνατο, και την απρόσμενη επιτυχία των βιβλίων και των φυλλαδίων που κυκλοφορούσαν παρά τις προσπάθειες αφανισμού τους, και καταλήγουμε σ’ ένα εκρηκτικό μείγμα πάθους και διανοητικής σύγκρουσης που μεταμόρφωσε την Ευρώπη.

<pΟ ελληνικός κόσμος δεν έμεινε εντελώς αμέτοχος στα δραματικά γεγονότα. Η οθωμανική κυριαρχία και η Ορθόδοξη Εκκλησία προφύλαξαν τους Έλληνες από τις αναταραχές και τις πολεμικές συγκρούσεις. Ο πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις (1620-1638), όμως, πίστευε ότι ο πάπας επιθυμούσε την καταστροφή των ορθοδόξων και συγκρούστηκε μαζί του. Οι καλβινιστές θεολόγοι στήριξαν το Λούκαρι και με την ανοχή του κήρυτταν στην Κωνσταντινούπολη, μετέφρασαν την Αγία Γραφή σε απλά ελληνικά και ίδρυσαν σχολεία. Ο Λούκαρις βρισκόταν πίσω από το κείμενο της περίφημης Λουκαρείου Ομολογίας, που εκδόθηκε στα λατινικά και κυκλοφόρησε ευρύτατα στη Δύση, στηρίζοντας τον προτεσταντικό αγώνα ενάντια στον παπισμό. Αν και η δράση του πατριάρχη δεν χώρεσε τελικά στη διαδρομή που δημοσιεύσαμε στην Clio, παραμένει μία τρανταχτή υπενθύμιση του παγκόσμιου χαρακτήρα της προτεσταντικής μεταρρύθμισης.